ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΛΑΘΗ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΤΗ ΧΩΡΑ ΤΟ 2001 ΣΕ ΠΤΩΧΕΥΣΗ, Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ, Η ΠΟΡΕΙΑ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ Τι έγινε όταν κατέρρευσε η Αργεντινή

Η Αργεντινή, μία από τις πιο πλούσιες οικονομίες του πλανήτη -πριν από μερικές δεκαετίες-, τον Δεκέμβριο του 2001 έκανε, σε όλα τα επίπεδα, τη μεγάλη βουτιά προς το κενό της πτώχευσης. Πέρασε διά πυρός και σιδήρου. Και πώς γλίτωσε; Ο πρόεδρός της, ο Νέστορ Κίρχνερ, το 2005, δύο χρόνια μετά την εκλογική του νίκη, πήγε στο ΔΝΤ με μία από τις τέσσερις δόσεις που χρωστούσε η χώρα του.





«Αυτά είναι... Πάρτε τα και δεν θέλουμε καμιά σχέση με έναν οργανισμό που θα έπρεπε να δανείζει για να γίνεται ανάπτυξη. Εσείς είστε τοκογλύφοι», τους είπε και τους γύρισε την πλάτη. Είχε μαζέψει και τα υπόλοιπα λεφτά από τότε που επήλθε η πτώχευση. Αλλά τα έριξε στην αγορά...

Το 2001, η κυβέρνηση μόλις είχε παραιτηθεί και ο τότε πρόεδρός της, Φερνάντο δε λα Ρούα, εγκαταλείπει τη χώρα με ένα ελικόπτερο. Εβλεπε από ψηλά τους ανθρώπους να σπάνε τράπεζες είτε με τις κατσαρόλες είτε με λοστούς, σεκιουριτάδες να πυροβολούν στο ψαχνό τον κόσμο που λεηλατούσε σουπερμάρκετ, ανέργους μαζεμένους να σκίζουν λάστιχα αυτοκινήτων για να τα κάψουν. Περισσότεροι από είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι, κάπου ο μισός πληθυσμός της χώρας, πέρασαν μέσα σε πολύ μικρό διάστημα από τη σχετική ευμάρεια στην απόλυτη ανέχεια.

Η λέξη Corralito στα ισπανικά σημαίνει τη «μικρή περίφραξη» ή «το παιδικό πάρκο». Αυτή η λέξη θα μείνει για πολλά χρόνια καρφωμένη στη μνήμη τής τότε μεσαίας τάξης της Αργεντινής. Με αυτήν ο τότε υπουργός Οικονομικών, Ντομίνγκο Καβάλιο, απαγόρευσε, αρχικώς, τις αναλήψεις από τις τράπεζες και αργότερα, μετά τις εξαιρετικά βίαιες κοινωνικές αντιδράσεις, επέτρεψε την ανάληψη ενός μικρού ποσού. Πρόθεσή του, φυσικά, ήταν να σωθούν οι τράπεζες.

Αυθαίρετη ισοτιμία

Σχεδόν δέκα χρόνια πριν από αυτό, όμως, είχε κάνει την πιο καταστροφική κίνηση, όπως εκτιμούν όλες οι πλευρές, στην ιστορία της οικονομίας της χώρας. Υπό την προεδρία του Κάρλος Μένεμ, ενός κατά κοινή ομολογία λαϊκιστή πολιτικού, εφάρμοσε το «Ley de la Convertibilidad», την Αρχή της Μετατρεψιμότητας. Τι σήμαινε αυτό; Η κυβέρνηση αποφάσισε αυθαίρετα μια περίεργη ισοτιμία χωρίς να υπολογίσει την αντίδραση των αγορών: 1 πέσο ισούται με 1 δολάριο. Θεωρητικός στόχος ήταν να ελεγχθεί ο υπερπληθωρισμός, που άγγιξε μέχρι και το 4.000% ετησίως. Ουσιαστικά, δηλαδή, η Αρχή αυτή έκανε το πέσο τόσο ακριβό σε διεθνές επίπεδο που μέχρι τα μέσα της δεκαετίας λειτούργησε, αλλά μετά σκότωσε την οικονομία της χώρας αφού μαράζωσε τις εξαγωγές, την εγχώρια παραγωγή και όλο το σύστημα. Το 1999 η κυβέρνηση Μένεμ υπέγραψε συμφωνία με το ΔΝΤ για 12 δισ. δολάρια. Και το τότε Μνημόνιο θύμιζε Ελλάδα του 2011. Προέβλεπε σκληρές ιδιωτικοποιήσεις κρατικών επιχειρήσεων, όπως η πετρελαϊκή εταιρεία, οι κρατικές αερογραμμές, φυσικό αέριο και πλήθος άλλων. Εγιναν περίπου 150.000 απολύσεις από το Δημόσιο. Υφεση, ανέχεια και διαφθορά χόρευαν αργεντίνικο τάνγκο μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '90, με το εξωτερικό χρέος να φτάνει τα 130 δισεκατομμύρια δολάρια. Για παράδειγμα, η εθνική εταιρεία πετρελαίου πουλήθηκε σε ιδιώτες για να πληρωθούν οι συντάξεις. Και το 2001 έγινε το μεγάλο μπαμ.

Οι διεθνείς αγορές εξισορρόπησαν την ισοτιμία σε 1:0,25, δηλαδή όποιος πήγαινε στην τράπεζα και έλεγε ότι είχε αποταμιευμένα 100 δολάρια, τον πληροφορούσαν ότι είχαν γίνει 25.Ο Γιώργος Αυγερόπουλος πρόσφατα βρέθηκε για δεύτερη φορά εκεί για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ «Το πείραμα της Αργεντινής». Η πρώτη ήταν με το ξέσπασμα της κρίσης. «Να φανταστείς, μιλάμε για ανθρώπους σαν κι εσένα και μένα, που έφτασαν σε σημείο όχι να μην έχουν λεφτά να βάλουν βενζίνη στο αυτοκίνητό τους, αλλά να μην έχουν να πάρουν το λεωφορείο. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ζούσαν μια χαρά, είχαν κανονικές δουλειές, και όλο αυτό προέκυψε από το περίφημο Corralito: μπορούσες να βγάλεις γύρω στα 250 πέσος το μήνα».

Εκείνη την περίοδο, όλες οι τράπεζες είχαν θωρακιστεί με ατσαλένια ρολά και συρματοπλέγματα και όλος ο κόσμος ήταν συγκεντρωμένος σε τεράστιες ουρές έξω από αυτές. Αλλοι έσπαγαν, άλλοι φώναζαν, άλλοι πετούσαν πέτρες. Εκείνη την περίοδο, λέει ο Γ. Αυγερόπουλος, όταν το πέσο έγινε πολύ ακριβό νόμισμα, στις λαϊκές αγορές έβρισκες ελληνικά λεμόνια. «Και έλεγα σε κάτι φίλους ότι, τραγική ειρωνεία, τώρα βρίσκεις αργεντίνικα λεμόνια στα ελληνικά σουπερμάρκετ».

Το τέλος του παραγωγικού ιστού

Ετσι, άρχισε να καταστρέφεται σταδιακά ο παραγωγικός ιστός της Αργεντινής, εργοστάσια έκλειναν το ένα μετά το άλλο, το χρέος της χώρας μεγάλωνε μέρα με τη μέρα. «Ουσιαστικά, όλα τα προηγούμενα χρόνια, τα λεφτά που έπαιρναν από το ΔΝΤ, έμπαιναν από το ένα παράθυρο και έβγαιναν από το άλλο για πληρωθούν οι πιστωτές. Και κατέληξε εκεί όπου κατέληξε... Αποφάσισα να πάω τότε στην Αργεντινή, όταν είδα στην τηλεόραση τις εικόνες με τους ανθρώπους να εφορμούν στα σουπερμάρκετ· κατάλαβα ότι αυτός ήταν ο επιθανάτιος ρόγχος της χώρας».

Ανταλλακτική οικονομία, κίνημα του κοινωνικού χρήματος και πολλά άλλα. Τι ήταν, όμως, αυτή η ιδέα που ξεκίνησε από δύο φίλους, έναν ψυχολόγο, τον Ρούμπεν Ραβέρα, και τον οικολόγο Οράσιο Κόβας, σε μια γειτονιά της περιοχής Μπερνάλ, 30 χιλιόμετρα από το Μπουένος Αϊρες;

Φαγητά, ρούχα προς ανταλλαγή

Υπήρχε μεγάλος προβληματισμός για την αντιμετώπιση της φτώχειας και της ανεργίας κι έτσι, την Πρωτομαγιά του 1995, στήθηκε για πρώτη φορά το πείραμα. Κατά τη διάρκεια της μεγάλης κρίσης που ακολούθησε την πτώχευση της χώρας, το φαινόμενο διογκώθηκε και υπολογίζεται ότι το 2002, όταν άρχισε να φθίνει, τα μέλη τού «trueque» σε περισσότερες από 40 πόλεις της Αργεντινής ξεπερνούσαν τα έξι εκατομμύρια.

Τεράστιες αγορές, όπου ο καθένας πήγαινε προς ανταλλαγή ό,τι πίστευε ότι μπορεί να χρειαζόταν κάποιος άλλος. Στην αρχή φαγητά, μετά ρούχα και μετά αντάλλασσε άλλες υπηρεσίες, ακόμη και νομικές συμβουλές ή ιδιαίτερα μαθήματα. Δεν τα αντάλλασσε με είδος, αλλά με κουπόνια ανταλλακτικού χρήματος, τα creditos. Ηταν ένα αυτοσχέδιο νόμισμα, ελλείψει κανονικού. Ανάλογα με τα creditos που έπαιρνε γι' αυτό που πούλησε, αγόραζε άλλα προϊόντα ή υπηρεσίες. Για να εισαχθεί κάποιος σε αυτό καταγραφόταν, έπαιρνε κάρτα μέλους και ένα μικρό αριθμό creditos για να μπορέσει να ξεκινήσει.

Οπως ήταν φυσικό, το trueque έγινε ο μεγάλος εχθρός του ΔΝΤ, των πιστωτών της Αργεντινής και των εγχώριων τραπεζών. Με αυτό τον τρόπο, τα εκατομμύρια των πολιτών όχι μόνο γύρισαν την πλάτη στο ΔΝΤ, όπως έκανε και ολόκληρη η Αργεντινή κηρύσσοντας στάση πληρωμών, αλλά κατέδειξαν ότι -έστω και με πολλά προβλήματα- η πραγματική ζωή μπορεί και να μην περιλαμβάνει το χρήμα. Κάτι που αποδείχτηκε ουτοπικό καθώς, άγνωστο ποιος μηχανισμός, κυκλοφόρησε εκατομμύρια παραχαραγμένα creditos, με αποτέλεσμα το σύστημα να καταρρεύσει.

«Ηταν, για παράδειγμα, ένας χώρος σαν το Σταθμό Λαρίσης, πήγαινε ο κόσμος κι έστηνε τραπεζάκι· δεν πήγαινε μόνο για να αγοράσει, αλλά έπρεπε να πάει και κάτι», θα πει ο Γ. Αυγερόπουλος, «μόνο και αυτό το έβαλαν στο μάτι και το εξαφάνισαν. Αλλωστε, όπως ξέρεις, η οικονομία δολοφονεί. Στην Αργεντινή άφησε πίσω της 30.000 νεκρούς: 35 νεκρούς στα επεισόδια μεταξύ της αστυνομίας και των διαδηλωτών και άλλες τριάντα χιλιάδες από εμφράγματα, αυτοκτονίες, εγκεφαλικά και πολλά άλλα.